تحلیل نقش قنات در حیات تاریخی یزد از دوره ایلخانان تا دوران پهلوی اول 674-1320 ش / 1295-1941 م

قنات یا کاریز یکی از روش های استحصال آب های زیرزمینی است. این سیستم سنتی تأمین و انتقال آب بر تاریخ سیاسی،اقتصادی واجتماعی یزد، به عنوان یکی از مناطق شاخص در نواحی خشک و نیمه خشک ایران تأثیر گذار بوده است. به منظور بررسی این اثرات، پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتابخانه ای، میدانی و مصاحبه های شفاهی به تحلیل داده های تاریخی پرداخته و نقش قنات در حیات تاریخی یزد از دوره ایلخانان تا پایان دوران پهلوی اول یعنی در طول سال های 674-1320 ش /1295-1941 م را بر اساس اهداف ذیل مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهد: - شناخت نقش متقابل قنات و نظام حکومتی - تبیین نقش قنات در فعالیت های کشاورزی - شناخت و تبیین نظام های مالکیت، تقسیم و توزیع آب - تبیین تأثیر متقابل قنات و جامعه بر اساس اهداف مذکور نتایج به دست آمده در این پژوهش به ترتیب ذیل است: - بررسی ها نشان می دهند که هرچه حاکمان محلی از استقلال عمل و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بوده اند، وجه توفیقات آنان نسبت به بسط و توسعه قنوات بشتر بوده است و این امر توسعه اقتصادی را نیز در پی داشته است. - میزان آب حاصل از قنوات در یزد موجب محدودیت در سطح کشت گردیده و با افزایش جمعیت، شیوه های دیگر معیشت مانند تجارت و صنایع دستی خانگی رشد یافته است. محدودیت منابع آب بستر لازم را برای اقتصاد خرد در این مناطق ایجاد نموده است. - وقف یکی از عوامل مهم در توسعه، پایداری و نگه داری از قنوات محسوب می گردیده است و هم مالکیت افراد را تا حدی بیمه می نموده و موجبات پایداری این سازه های آبی را فراهم آورده است. - اداره قنوات به صورت غیر دولتی و با مشارکت سهام داران، مالکین و شاربین در طی قرون و اعصار انجام می شده است. موضوعی که کاربرد فرضیه شیوه تولید آسیایی را در مناطق فلات مرکزی ایران به چالش کشیده است